آشنایی با هنر قلم زنی

دسته بندی: آموزش

اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی

قلم زنی یکی از هنر های قدیمی و اصیل ایرانی است. پیشینه و قدمت آن به هخامنشیان نیز میرسد و در زمان ساسانیان به اوج خود رسید. قلم زنی به معنای ایجاد نقوش و طرح های مختلف بر روی فلز (طلا، نقره، مس، برنج و …) با استفاده از ضربات چکش بر انتهای قلم است. قلم زنی به روش سرد را دواتگری مینامند.

این هنر، از آن جهت مورد توجه هنرمندان قرار میگیرد که کار با فلز دوام و ماندگاری بیشتر و بهتری نسبت به دیگر اشیا دارد. نقوشی که بر روی فلزات زده میشوند، در طول تاریخ به علت تغییر های عقیدتی، مذهبی، فرهنگی و … تغییر میکند و سیر تحولی به خود میگیرد.

نمونه کار قلم زنی شده در دوره صفوی

نمونه کار قلم زنی شده در دوره ساسانیان

امروزه برای قلم زنی داخل یا زیر ظرفی که روی آن کار صورت میگیرد را با محلول قیر و گچ پر میکنند تا هم از سر و صدای قلم بکاهند و هم از سوراخ شدن ظرف در حین کار نیز جلوگیری به عمل آورند. سپس، نقش مورد نظر خود را روی ظرف رسم میکنند. بعد از رسم نقش و انتخاب قلم مناسب با استفاده از ضربات چکش نقش را بر روی ظرف پیاده میکنند. بعد از به وجود آوردن نقوش بر روی ظرف قیر را جدا کرده و روی شیار های آن را گرد ذغال میریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه پوشش میدهند. با این کار نقش های زده شده بر روی ظرف به شکل خط های تیره و مشخص ظاهر میشوند.

از شاخص ترین و برجسته ترین استادان این رشته میتوان به تقی پشتون اشاره کرد که در قرن های 13 و 14 شمسی زندگی میکرده است. پشتون بیشتر کارهای خود را روی سینی انجام میداده و با سیاه قلم و اشعار خیام تزئین میکرده است..

سبک های قلم زنی در ایران

سه سبک اصلی در ایران وجود دارد که شامل سبک شیراز، تبریز و اصفهان میباشد.

درسبک شیراز، کار به دو روش ریزه قلم که روی فلز (مس) و (برنج) در دورهای صفویه و زندیه و قبل از ان مرسوم بوده است و برجسته یا منبت که در دوره قاجار با الگو گرفتن از سبک هخامنشیان حتی در زمان حال هم به کار گرفته می شود. بیشتر بر روی نقره صورت می پذیرد. روش کار بدین گونه است که بعد از طراحی بر روی کار و به اصطلاح نیم بر کردن کار، مرحله برجسته سازی و کف سازی آغاز میگردد که در این سبک بیشتر از نقوش هخامنشی و ساسانی و گل مرغ استفاده می‌شود.

اما در سبک تبریز، از فشار مچ دست استفاده میشود و در سبک اصفهان از ضربات چکش. به همین جهت است که قلم تبریز صاف و کم عمق است نسبت به قلم اصفهان که عمیق تر است.

قلم زنی در اصفهان نیز دو سبک جدا از هم را دارا است که با عنوان های ” قلم ریز” و “قلم زنی برجسته ” شناخته شده می باشند. هنرمندان اصفهان این سبک را در سال های کنونی بسیار انجام داده اند. سبک برجسته، برجستگی‌های ژرف تری را دارا می‌باشد و حالتی سه بعدی را به وجود می آورد. این‌ سبک در ساخت ضریح امامان شیعه استفاده می‌گردد.