آداب و رسوم عید نوروز در ایران

آداب و رسوم عید نوروز چیست؟ در مناطق مختلف ایران، نوروز را چگونه جشن میگیرند؟ چرا ایرانیان نوروز را جشن میگیرند؟ چرا عید نوروز 13 روز است؟ فلسفه سیزده بدر چیست؟ کدام کشورها، نوروز را جشن میگیرند؟ در این مقاله با آداب و رسوم اصلی عید نوروز در ایران آشنا خواهید. اگر میخواهید با فلسفه آداب و رسوم عید نوروز بطور کامل آشنا شوید با ما همراه باشید.

فلسفه و چگونگی پیدایش عید نوروز

خاستگاه اصلی عید نوروز، ایران باستان میباشد. با توجه به روایت‌های افسانه‌ای موجود، نوروز در زمان جمشید، پادشاه چهارم پیشدادی ایران به وجود آمده است. در اوستا، یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های ایران باستان، از فردی به نام جمشید یاد شده که از قدرت فره ایزدی برخوردار بوده است. جمشید با دستور اهورا مزدا، شروع به مقابله با اهریمن می‌کند؛ زیرا اهریمن در آن زمان، خسارات زیادی از جمله قحطی و خشکسالی به بار آورده بود. پس از آن که جمشید، اهریمن را شکست می‌دهد، دوباره شادی و برکت به سرزمین ایران باز میگردد و خشکسالی از بین می‌رود. مردم بعد‌ها این روز را به «نوروز» یا «روز نوین» نام‌گذاری کردند. شاعران و نویسندگان مشهوری همچون ابوالقاسم فردوسی، ابوریحان بیرونی و طبری نیز جمشید را بنیان‌گذار اصلی نوروز می‌دانند.

چرا عید نوروز سیزده روز است؟

نوروز در اعتقاد ایرانیان باستان، 12 روز بود و روز سیزدهم نیز برای دفع بلا و سر و سامان دادن به اوضاع اضافه شده بود. در دوران باستان، مردم جهان مخصوصاً ایرانیان بر این باور بودند که پیدایش زمین و نعمت های آن، در طی 12 هزار سال به پایان می‌رسد. همچنین معتقد بودند 12 ماه سال، در 12 روز عید نمود پیدا می‌کند. انسان آنچه را در این دوازده روز پیش می آمد، سرنوشت سال خود می انگاشت. مثلاً عقایدی مبنی بر کاشت دانه در این دوازده روز و مشاهده روند رشد آن نیز وجود دارد. کشاورزان در گذشته دانه ای که در این 12 روز رشد بیشتری داشت را برای کاشت انتخاب می‌کردند و خوش یمن می‌دانستند.

فلسفه سیزده بدر

همانگونه که ایرانیان باستان معتقد بودند پس از دوازده هزار سال، جهان به پايان میرسد و آشفتگی، نحسی و نابودی همه جا را فرا میگیرد، دوازده روز جشن نوروز نيز، يک روز آشفتگی را در پی داشت و آن روز، روز سيزده نوروز بود. نحسی روز سیزدهم عید، نشان فرو ریختن جهان و نابودی است. به همین دلیل ایرانیان باور دارند که ماندن در خانه در این روز شگون و خوش یمن نیست. ایرانیان باور دارند باید این روز را خارج از خانه و در طبیعت بگذرانند.

کدام کشورها، نوروز را جشن میگیرند؟

همان طور که گفته شد، عید نوروز از کهن ترین جشن های به جای مانده از دوران باستان است. بدلیل وسعت زیاد ایران باستان در گذشته، امروزه علاوه بر ایران، کشور های اطراف نیز نوروز را جشن میگیرند. امروزه نوروز در ایران و افغانستان همچنان آغاز سال نو محسوب می‌شود و بیشتر از سایر کشورها، آداب و رسوم اصیل نوروز رعایت و اجرا میشود. در برخی دیگر از کشورها مانند تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان، نوروز تعطیل رسمی است و مردمان آن، نوروز را جشن میگیرند. در ادامه با آداب و رسوم نوروز به طور کامل آشنا خواهید شد.

آداب و رسوم عید نوروز در ایران

آداب و رسوم نوروز در مناطق مختلفی از ایران با یکدیگر متفاوت است. زیرا در کشور عزیزمان قوم های مختلفی با فرهنگ های متفاوت وجود دارد. برخی از این آداب مربوط به قبل از شروع سال نو و برخی دیگر با فرا رسیدن سال نو انجام میشود. در ادامه با اصلی ترین آداب و رسوم نوروز که در تمام نقاط ایران انجام میشود، آشنا خواهید شد.

مراسم چهارشنبه سوری از آداب و رسوم قبل از عید نوروز

چهارشنبه سوری نیز یکی از آداب و رسوم شیرین ما ایرانیان است که هر ساله در آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود. در چنین روزی خانواده‌ها به دور هم جمع می‌شوند و با خوردن شیرینی و آجیل چهارشنبه سوری را جشن میگیرند. همچنین با روشن‌ کردن آتش و پریدن از آن به نیت بر آورده شدن تمام آرزو‌هایشان در سال جدید و دوری از شر و بلا، این مراسم را برگزار می‌کنند. از دیگر رسوم چهارشنبه سوری میتوان به گرفتن فال حافظ و فال بولونی اشاره کرد. مراسم قاشق زنی و کوزه شکستن نیز، یکی از آداب مراسم چهارشنبه سوری است.

خانه تکانی از آداب پسندیده عید نوروز

یکی از رسوم پسنده عید نوروز، نظافت و خانه تکانی است. یکی دو هفته پیش از شروع سال جدید، خانه تکاتی و رفت و روب انجام میگیرد. معمولاً فرش‌ها را شسته میشود و بعضی‌ها وسایل کهنه‌شان را دور می‌ریزند و جدید می‌خرند. ممکن است برای سال جدید، بخواهید تغییر دکوراسیون دهید که خانه تکانی آخر سال، بهترین زمان برای این کار است. شما با خانه تکانی در واقع منزل خود را برای پذیرایی از مهمانان آماده میکنید.

خانه تکانی از گذشته تا حال

جالب است بدانید خانه تکانی از نگاه باستانی، ابتدا همراه با هیجان و آشفتگی میباشد. سپس بعد از سر و سامان گرفتن منزل، آرامش و نظم همه جا را فرا می‌گیرد. براساس این آیین، ایرانیان باستان، با آمدن بهار، تمام خانه خود را برای نظافت، زیر و رو میکردند. حتی گاهی خانه‌ها را رنگ آمیزی می‌کردند و یا دست کم همان اتاقی که هفت سین را درآن می‌چیدند، سفید می‌کردند. مردمان آن روزگار، اثاثیه کهنه را به دور می ریختند و اسبابی نو جایگزین اش می‌نمودند. شکستن کوزه را که جایگاه آلودگی‌ها و اندوه‌های یک ساله بود واجب می دانستند. ظرف‌های مسین را به رویگران می‌سپردند، نقره‌ها را جلا می‌دادند، گوشه و کنار خانه را از گرد و غبار پاک می‌کردند، فرش و گلیم‌ها را از تیرگی های یک ساله می‌زدودند. این آیین همچنان در میان ایرانیان مرسوم است و همه ساله از سوی مردم اجرا می شود.

کاشتن سبزه از آیین زیبای عید نوروز

حدود دو هفته مانده به عید نوروز، مردم دانه‌های مختلفی مثل گندم، ماش، عدس، ذرت و … را در ظروف و یا روی کوزه‌های زیبا می‌کارند تا در لحظه سال تحویل، سبزه ذرت، سبزه گندم یا سبزه عدس خود را روی سفره هفت سین قرار دهند. در اوستا از کاشتن سبزه صحبت شده و از آن به عنوان نماد حقیقت و فضیلت یاد کرده است. از طرفی در ایران باستان، اهریمن، خشکسالی بر روی زمین فرستاده بود. پس از پیروزی جمشید بر اهریمن، مردم به پاس برکت بهار دوباره، در ظروف مختلفی جو کاشتند. احتمالاً این قسمت از آداب و رسوم نوروز به آن واقعه بر می‌گردد. در دوران کهن، افراد هر خانواده مخصوصاً زرتشتیان گندم، جو و ارزن را در 3 قاب به نشانه اندیشه نیک، پندار نیک و گفتار نیک می‌کاشتند تا  اهورا مزدا به آن‌ها رشد و بالندگی عطا کند.

حاجی فیروز از معروف ترین نمادهای عید نوروز

حاجی فیروز یکی از نمادهای نوروز است که روزهای پایانی اسفند در میان هیاهوی شهر با یک دایره‌ی زنگی، لباسی قرمز و صورتی سیاه رنگ به خیابان‌ها می‌آید. حاجی فیروز فرا رسیدن نوروز را به مردم مژده می‌دهد. به نوروزخوانی و اشعار مربوط به این جشن می‌پردازد و مژدگانی دریافت میکنند.

از اشعار معروف حاجی فیروز میتوان به شعر های زیر اشاره کرد:

باد بهاران آمده، نوروز سلطان آمده، مژده دهید ای دوستان، این سال نو باز آمده.

حاجی فیروزه، سالی یه روزه، همه میدونن، منم میدونم، عید نوروزه.

بشکن بشکنه بشکن، من نمی‌شکنم بشکن، اینجا بشکنم یار گله داره، اونجا بشکنم یار گله داره، این سیاه بیچاره چقد حوصله داره.

ارباب خودم سلام علیکم، ارباب خودم سرتو بالا کن ارباب خودم من ونگاه کن، ارباب خودم یک لطف به ما کن، ارباب خودم بز بز قندی، ارباب خودم چرا نمی‌خندی؟

زیارت درگذشتگان و اهل قبور

امروزه ایرانیان آخرین پنجشنبه سال با دسته گل، شیرینی، خیرات و همینطور سبزه یا نوعی هفت سین کوچک، به مزار عزیزان از دست رفته خود می‌روند. از خداوند متعال در سال جدید، برای آن‌ها طلب بخشش و مغفرت می‌کنند. این رسم معمولا، برای آرامش و نزدیکی به عزیزان از دست رفته است.

مراسم بازگشت مردگان در ایران باستان

ایرانیان باستان عقیده داشتند، با آمدن نوروز، فروهرها یا همان ارواح درگذشتگان، به دنیا باز میگردند. اگر خانه را تمیز و بستگان را شاد ببینند، خوشحال شده و برای بازماندگان خود دعا می‌فرستند. به همین دلیل، چند روز به نوروز مانده، در خانه مشک و عنبر می‌سوزاندند و شمع و چراغ می‌افروختند. همچنین خانم‌ها بهترین غذا را می‌پختند و بر گور درگذشتگان خود می‌پاشیدند. یک روز پیش از نوروز را که همان عرفه یا علفه و یا به قولی بی‌بی‌حور می نامیدند، به خانه‌ای که در طول سال درگذشته‌ای داشت به پرسه می‌رفتند. در خانه دعا میکردند و می گفتند که برای مرده عید گرفته اند.

سفره هفت سین از مهم ترین آداب و رسوم عید نوروز

چیدن سفره هفت سین، شاخص‌ترین بخش آداب و رسوم عید نوروز ایرانیان است. همان طور که از اسم آن پیداست، برای چیدن این سفره، باید هفت خوراکی و روییدنی که با حرف سین آغاز میشوند را بر روی سفره قرار دهید.

از اجزای اصلی سفره هفت سین میتوان به سنجد (به نشانه سنجیده عمل کردن)، سیب (نماد سلامتی و عشق)، سبزه (به نشانه خرمی و شادابی)، سمنو (نماد مقاوت و عدالت)، سیر (به نشانه نشانه قناعت)، سرکه (نماد رضا و تسلیم) و سماق (به نشانه صبر و بردباری) اشاره کرد. علاوه بر سین‌ های اصلی، سکه (به نشانه افزایش دارایی)، کتاب مقدس ادیان مختلف (مسلمانان قرآن، زرتشتیان اوستا و … به نشانه توکل به خداوند)، آینه (به نشانه روشنایی)، ماهی (به نشانه زایش و تکاپو)، شمع (نماد فروغ و روشنایی) و نان (نماد برکت)، از دیگر اجزای سفره هفت سین هستند.

« اگر تمایل دارید با فلسفه، مفهوم و معنای هر کدام از اجزای اصلی سفره هفت سین به طور کامل آشنا شوید، میتوانید به مقاله فلسفه و مفهوم سفره هفت سین مراجعه کنید.»

معمولاً سفره هفت سین یک روز قبل از شروع سال نو پهن میشود و تا سیزده بدر پهن میماند. بهترین مکان برای سفره هفت سین سالن پذیرایی و محلی از خانه میباشد که مهمانان به راحتی بتوانند آن را ببینند. پس پیشنهاد میشود از ظروف تجملاتی مناسب هفت سین مانند ست ظروف برنجی هفت سین استفاده کنید.

«اگر میخواهید با انواع چیدمان و تزیین سفره هفت سین آشنا شوید و بدانید چگونه یک سفره هفت سین جذاب و خاص بچینید، میتوانید به مقاله انواع چیدمان سفره هفت سین مراجعه کنید.»

سبزی پلو با ماهی غذای محبوب عید نوروز

پختن سبزی پلو با ماهی، یکی از اصلی‌ترین آداب و رسوم نوروز بوده است که معمولاً به عنوان ناهار یا شام روز اول فروردین خورده می‌شود. فلسفه‌ی طبخ این غذا احتمالاً به خاطر نماد هر یک از مواد تشکیل دهنده‌ی آن بوده است. ماهی نماد حیات و جنب و جوش، سبزی نماد بهار و رویش و برنج نماد برکت است. علاوه بر این‌ها پختن و خوردن سبزی پلو با ماهی فرصتی برای شکرگزاری در روز اول سال هم هست. برخی از ایرانی‌ها مانند مردم زنجان، ماهی را با رشته پلو یا زعفران پلو می‌خورند و برخی دیگر آن را در کنار کوکو یا خورش‌های محلی سرو می‌کنند. همچنین برخی از تهرانی‌ها نیز در شب نوروز رشته پلو می‌پزند تا سررشته کار تا آخر سال در دستشان باشد.

دید و بازدید از آداب پسندیده عید نوروز

تقریباً پس از تحویل سال، دید و بازدیدها شروع می‌شود. معمولاً روزهای اول نوروز، مختص بازدید کوچک‌ترها از بزرگ‌ترهاست تا سال نو را به آن‌ها تبریک بگویند. در طول روزهای اول فروردین این عید مبارکی‌ها ادامه دارند. همچنین مردم برای گفتن سر سلامتی، به دیدن کسانی می‌روند که در سال گذشته عزیز خود را از دست داده‌اند. این دید و بازدیدها بهانه خوبی برای رفع کدورت میان اعضای خانواده میباشد. صلح ارحام از پسندیده ترین کارهاست که بسیار سفارش شده است. شما با انجام این کار، یک تیر و چند نشان میزنید.

سیزده بدر از مهیج ترین آیین نوروزی

همان طور که گفته ایرانیان برای دفع بلا، در سیزدهمین روز سال به طبیعت میروند. در این روز، معمولاً جوانان سبزه هفت سین را گره میزنند و به آب روان میسپرند. ایرانیان باور دارند که گره زدن سبزه باعث برآورده شدن آرزوها و باز شدن بخت جوانان میشود. معمولاً در این روز مادران برای ناهار آش میپزند.  البته در برخی مناطق مانند کردستان، بجای آش، دلمه برگ مو برای سیزده بدر درست میکنند. از خوراکی های محبوب سیزده بدر میتوان به کاهو و سکنجبین اشاره کرد. همچنین خوردن آجیل باقی مانده از دوازده روز نوروز، بسیار رایج است. از محبوب ترین فعالیت های سیزده بدر میتوان به انجام انواع بازی های گروهی همراه با اقوام و آشنایان اشاره کرد. در کل میتوان گفت سیزده بدر و آداب و رسوم آن، یکی از مهیج ترین آیین نوروز میباشد.

حالا که با آداب و رسوم نوروز آشنا شدید به نظر شما جذاب ترین آیین نوروز چیست؟ بهترین عیدی که تا به حال در نوروز گرفتید چیست؟ اگر در شهر شما آداب و رسوم منحصر به فردی برای نوروز وجود دارد، خوشحال میشویم با ما به اشتراک بگذارید. اگر سوالی در مورد نوروز و آیین مربوط به آن دارید، میتوانید در بخش نظرات کاربران از ما بپرسید.